HAFIZLIKTA YÖNTEMLER

Hafızlık, kapsamı ve özelliği itibariyle bir kaç yönüyle ele alınmalıdır. Bunlar; hafızlığa teşvik (motivasyon), hafızlık yapan kişi, ezber metotları, öğretici, genelde dikkate alınacak noktalar ve hafızlığın korunması hususlarıdır.

Motivasyon
a) Hafızlık yapmanın mümkün ve kolay olduğu anlatılarak örnekler verilmeli (ancak çalışma metotlarına sadık kalınmasının gerekliliği)

Yüzünden okumada ve hafızlık yapmada kullanılan farklı metotlar beraberinde farklı sonuçları da getirmektedir. Her iki çalışma alanında halen kullanılan yöntemler bu alanda yapılan çalışmalara  temel oluşturmasına  rağmen daha verimli sonuç elde etmek, amaca ulaşmak  için daha nelerin yapılabileceği düşünülerek uygulamaya konmalıdır. Bu ihtiyaçtan dolayıdır ki  faydalı olacağı kanaatiyle Kur’an-ı Kerim’in okunmasıyla ilgili  aşağıda zikredilen hususların paylaşılması ve genellendirilmesi düşünülmüştür:

1. KUR’AN-I KERİM’İN ÖĞRETİLMESİ LÜZUMU ( Okumaya Duyulan İhtiyacın Sebepleri )
2. a) OKUMANIN İBADET OLMASI
3. b) İBADETLERDE ( Namazda, duada…vs) OKUNMASI
4. c) DİN HİZMETLERİNDE KULLANILMASI ( Din hizmeti sunumunda müracaat edilecek ilk kaynak Kur’an-ı Kerim olacağından dolayı bu hizmeti verenlerin gerektiğinde okumaları veya okuyarak açıklamaları)
5. KUR’AN-I KERİM’İN ÖĞRETİLMESİ ALANLARI (ÇEŞİTLERİ)
6. A- YÜZÜNDEN OKUMAB-HAFIZLIK YAPMAA- YÜZÜNDEN OKUMAa) Yüzünden okumanın lüzumu ve gereği anlatılarak öğrenciler iyice öğrenmeğe adapte edilmelib) Yazı tahtası kullanılarak dersler işlenmeli, yüzüne okumada ve surelerin ezberlenmesinde CD ve kasetlerden de yararlanılmalı

   c)  Derslere öncelikle harflerin tanıtılmasıyla başlanmalı, harfler iyice kavratılıncaya kadar üzerinde durulmalı (hammadde olan harfler çok iyi tanıtılmalı)

   d) Harflerin yazılış şekilleri iyice öğretilmeli,şekil ve ses yönünden benzerliği olanlar kendi aralarında gruplandırılarak farklılıklarıyla kavratılmalı

   e) Dersler, öncelik sırası dikkate alınarak işlenmeli ve kolaylık derecesine göre anlatılmalı, verilen örnekler mutlaka işlenen konularla sınırlandırılmalı, görülmeyen derslerle ilgili örnekler kullanılmamalı

   f) Harflerin seslendirilmesini sağlayan harekeler, kullanılan işaretler ve verdiği sesler çok iyi kavratılmalı

   g) İşlenen dersle ilgili çokça alıştırmaya yer verilmeli, örnekler kolay kelimelerden başlayarak gittikçe zorlaştırılmalı ve özellikle de Kur’an-ı Kerim’den seçilmeli

   h) Öğretilen harfler veya okunan kelimeler sınıf mevcudu tarafından grup halinde okunmalı, sonra ferdi tekrarlarla kişisel tatbikat sağlanmalı

   i) Öğrenci bir başkasının başarısıyla kıyaslanarak küçümsenmemeli, moral verilerek yapabildikleri ile mutluluk duyması sağlanmalı

   j) Düzgün okuyabilmek için harfler ve harekelerin yanı sıra (kabiliyet nispetinde) en azından uzatarak okuma, durma ve başlama, zamir, lafzatu’llah, huruf u mukattaa gibi okumada çok elzem olan konular verilmeli

B-  HAFIZLIK YAPMA

Hafızlık, kapsamı ve özelliği itibariyle bir kaç yönüyle ele alınmalıdır. Bunlar; hafızlığa teşvik (motivasyon),  hafızlık yapan kişi, ezber metotları, öğretici, genelde dikkate alınacak noktalar ve hafızlığın korunması hususlarıdır. Motivasyon

1. a)Hafızlık yapmanın mümkün ve kolay olduğu anlatılarak örnekler verilmeli (ancak çalışma metotlarına sadık kalınmasının gerekliliği)b)Öğrenciler hafızlık cemiyetlerine götürülerek teşvik edilmelic) Her bir dönüşte öğrenci taltif edilmelid) Hafızlığını tamamlayan öğrenciye son sayfasını ezber yapıp dersini dinletince öğrenci huzurunda kursta ailesiyle bir program yapılmalıe) Hafızlık yapanların elde ettiği maddî ve manevî kazanımlardan bahsederek öğrenci hazırlanmalıf)  Hafızlık yapan öğrenci maddî olarak desteklenmeli, manen huzurlu olması için gerekli ortam sağlanmalı

Hafızlık Yapan Kişi
a) Hafızlık yapmak isteyen öğrenci hafızlığa başlatılmalı, hafızlığın ve hafızlık yapmaktaki  amacın ne olduğu ve ne için hafız olacağı konusu açıklanmalı
b) Hafızlığa başlamadan önce yüzüne okuma çok işlek hale gelmeli
c) Hafızlık öncesinde tecvit kuralları iyice kavratılarak ezber yaparken uygulanmalı
d) Hafızlık yapan kişinin problemleri dinlenerek kendileri moralize edilmeli (maddi ve manevi )
e) Çok hızlı ve çok yavaş olmayıp normal anlaşılır bir akıcılıkla tekrarların yapılması
f)  Hafızlık yapan kişiye dinlenme imkanı sağlanmalı, öğrenci usandırılmadan haftalık ve aylık izin uygulamasıyla rahatlatılmalı
g) Hafızlık yapan kişi kendisini belli bir zamana dersi yetiştirmeye odaklamalı.(Aksi taktirde günün çok uzun ve zamanın bol olacağı kanaati tembelliğe sevk eder ve zamanında dersini yetiştiremeyebilir ).
h) Hafızlık yapan kişiye kapasitesine ve gücüne göre ezber verilmeli ( Bir sayfa, daha çok veya az)
i)  Hafız ezber yapmağa azimli ve kararlı olmalı, usanmamalı. Hafızlığın zorluklarla dolu, sıkıntı ve çilelere katlanarak yapılacak bir çalışma olmadığı bilinci sözle ve davranışlarla verilerek öğrencinin severek ve rahatça çalışması sağlanmalı

Hafızlık Yapmada Kullanılacak Metotlar
a)  Ezber yapılacak bölüm  ( sayfa veya sure) öncelikle öğretici tarafından okunmalı, öğrenci takip etmeli
b) Öğreticinin bu uygulamasına destek mahiyetinde bilgisayardan veya diğer dinleme cihazlarından dinleyerek kelimelerin doğru algılanması sağlanmalı
c) Sayfada dikkat edilecek zor ve özellikli kelimeler belirtilerek öğrenciye kavratılmalı
d)  Sayfada yer alan ve başka yerlerde de geçen benzer ( müşabih) kelime ve ayetler    dikkate alınarak oluşturulacak metotlarla ( not alma , liste tutma…. gibi ) benzerleriyle  mukayeseli olarak ezberletilmeli
e) Ezber yapılacak yere bir gün öncesinden başlayarak hazırlanılmalı
f) Ezberlenen yeri öğrenci ikinci bir şahsa dinletmeli ve kontrol ettirmeli
g) Ezber akşamdan tamamen halledilmeli
h) Sayfa baştan sona değil, her ayet birkaç tekrar edildikten sonra dile yatkınlığı sağlanıp önceki ve sonraki ayetlerle bağlantısı oluşturulmalı
i) Yazısı kolay okunan bir mushaftan takip edilmeli
j) Öğrenciler arasında yardımlaşma ( daha çok ezber yapmış olanların sonrakilere rehber ve örnek olmaları (bu vesile ile öncekilerin ezberleri de sağlamlaştırılır )
k) Ezber yapılan bölümde geçen ayetlerin meallerinden o an ilgiyi çekecek olanlar hatırlatılmalı
l)  Hafızlık yaparken ayetleri veya kelimeleri düşünerek zihinden sıraya dizecek şekilde ezberlemek değil, sayfaya başlayınca düşünmeden okuyabilecek bir akış kazandırılmalı. (Bunun zıddı erken unutmaya, karıştırmaya sebep olur, iyice ezberledikten sonra zamanla yavaş okuma oluşacaktır).
m) Ezberlenen sayfaya veya kısa sureye başlandığı zaman sona kadar gidecek kuvvette sağlam olmalı
n)  Ezber yapılan her bir bölümün ( ayet, sayfa, sure, cüz) sonrası ile bağlantısı kurulmalı
o) Ezber yapmanın şekli hocaya ders verecek tarzda olmalı
p) Ezberlenecek sayfa mutlaka yukarıdan aşağıya doğru ezberlenmeli
q) Ezberlenen yerler bir sonraki dönüşte mutlaka yine okunmalı ve dinletilmeli
r)  Sesli okuma ezberi kolaylaştıracağı için öğrenciye bu imkan   sağlanmalı
s) Dersi yapmasına bağlı olarak öğrencilere özel istek (istirahat oyun eğlence vb…) lerinde toleranslı davranılacağı bildirilmeli, çok katı sınırlamalar konmamalıdır, sosyal etkinliklerle barışık olması sağlanmalı
t) Öğrenci zaman zaman ezberle ilgili hissettiği olumsuz düşüncelerini hocasına açma cesaretine sahip olmalı ve hoca bu konuda kendisine destek vermeli
u) Ruhen ve manen hazır olmaları için öğrenci ezber öncesi dua etmeli ve salat ü selam okumalı

Öğretici

1. a)Hafızlık yaptıran öğreticinin hafız olması tercih edilmeli, hafız olsa da olmasa da öğrenciyi Kur’an-ı Kerim’i yüzünden takip ederek dinlemelib)Öğretici aldığı dersle ilgili kanaatini (iyi ,zayıf , doğru hatalı…gibi) belirten bir çizelge ile sonraki dönüşe bilgi anlamında hazırlık yapmalıc) Öğretici öğrencilerine güven verici tarzda yaklaşmalı, onları inandırmalı, güven vermeli, onlara karşı kırıcı olmayıp sevdirerek derslerin yapılmasını sağlamalıd) Öğretici öğrencilere ne şekilde ders çalışmaları gerektiği planını anlatmalıe) Öğretici çevre, olaylar ve gündemle ilgili bilgilerle sosyal hayatı da öğrenci ile paylaşabilmelif)  Öğretici resmî çalışma anlayışından ziyade fedakâr davranışlarla çalışmalı

   g) Öğretici öğrenci ile aile arasında köprü vazifesi görmeli

Genelde Dikkate Alınacak Hususlar
a) Ezberleme yeteneği olan öğrenciler hafızlığa ayrılmalı
b) Hafızlık istekle yapılacağı için arzu edilen şeye de mutlaka gayret gösterileceği öğrenciye anlatılmalı
c)  Beden sağlığını korumak için gerekli tedbirler alınarak devamlılık sağlanmalı. Hatta gıda olarak ceviz, bal, yumurta, üzüm gibi zekâyı kuvvetlendiren yiyeceklerin tüketilmesi önerilmeli ve yatılı kurslarda da bunların tüketilmesine gayret gösterilmeli
d) Gündüzlü öğrencilerin evde hıfzlarını rahatça devam ettirebilecekleri ortamın sağlanması hususunda aile ( ile yazışarak veya görüşerek ) bilgilendirilmeli
e) Hafızlığın yatılı olarak yapılması zorunluluğunun olmadığı işlenmelidir. Ancak yatılı Kur’an kurslarında öğrencileri usandıran, hatta okumayı terk edecek şartları zorlaştıran tavır ve yöntemlerden kaçınılmalı
f) Ders çalışılan mekan kişiyi ve zihnini meşgul etmeyecek bir yer olmalı ( Çok sıcak veya soğuk, gürültülü, rahatsızlık veren her hangi bir durum… gibi).
g) Hafızlığın mutlaka zorluklarla gerçekleşen, sıkıntı ve çile çekerek yapılacağı kanaatinden uzak biri model ile serbestlik ruhu içerisinde yapılacağı kanaati verilmeli

Ezberi Koruma
a) Ezberi koruma ve devam ettirme çabası her vesile ile anlatılmalı ( Hafızın her an ezber okuyacak kadar hazır olması gereği)
b) Kalıcı olması için ezberleyince hemen bırakmak yerine çokça tekrar yapılmalı
c) Ham veya çiğ olarak tabir edilen ilk ezberleme tamamlandıktan sonra ilk olarak bir has tekrar yapılarak ezber sağlamlaştırılmalı; ardından hatalı ezberlenen yerler varsa onlara ağırlık verilerek bir tekrar da öyle yapılmalı; daha da kuvvet kazanması için düzeltilmiş bir şekilde yine bir cüzle tekrar yapılmalı, sonrasında hafızın yapabileceği kadar çok sayıda cüz dinlemeye geçilmeli.
d) Hafızlık sonrasında ezberin kalıcılığı için bölüm planı cüzler halinde olmalıdır. Çünkü bu şekilde akılda daha kolay kalacaktır ( Sure veya değişik bölümler halinde olması biraz daha zor olacaktır)
e)  Hafızlık tamamlandıktan sonra unutmamak için tedbir alınmalı
aa) Hafızla diyalog sürdürülerek gerektiği zamanlarda ezber mukabele okuması ve görevlendirilmesi dikkate alınmalı
bb) Böyle bir durum olmasa dahi hafız hıfzının büyük bir nimet ve büyük bir çaba sonucu bunu elde ettiğini bilerek koruma bilincine sahip olmalı
cc)  Belgesini alan ve din hizmetleri alanında çalışanlar da hıfzlarını koruma zaruretine inanmalı
g)  Hafızlığı unutmamak için namazlarda zammı sure olarak Kur’an ‘dan okunması hatırlatılmalı

3. ÖĞRETMEN ÖĞRENCİ İLİŞKİLERİa) Öğretici öncelikle mesleğe hazır olmalı, mesleği severek benimseyerek yapmalıb) Öğretici temsilde, sabırda, olgunlukta, hoşgörüde, ahlâkta, edepte, giyim-kuşamda, çok iyi bir kişilik sergilemeli.c) Öğretici konuşma ve vücut dilini çok iyi kullanmalıd) Öğretici, öğrenci hakkında empati yolunu kullanmalıe) Okumağa gelen her öğrencinin bir şeyler almak için geldiği unutulmamalı, Öğrenci emanet kabul edilerek harcanan zaman çok iyi değerlendirilmeli

   f)  Her öğrencinin kendi kapasitesine göre dersi algılayabileceği fikri verilmeli, ve bu istikamette de öğrenciden sonuç beklenmeli

   g) Her yaştaki öğrencinin ilgi ye motivasyona ihtiyaç duyduğu dikkate alınmalı, yapabildikleriyle taktir edilmeli,

   h) Öğrenciye, okuma arzusu yanında sonuca ulaşmanın  gayrete bağlı olduğu anlatılmalı

   i)  Öğrenciyi kendi kabiliyetiyle tanımalı, her birerlerinin özellikleri bilinerek ona göre davranılmalı

   j)  Öğretici öğrenciye karşı sevecen, samimi ,candan davranarak güven vermeli

   k) Öğrenciler yaş ve kabiliyetlerine göre gruplandırılmalı, rahatça ders çalışacakları ortam oluşturulmalı

   l)  Öğretmen çevre, olaylar ve gündem ile ilgili konularda öğrencileri bilgilendirerek onları sosyal hayatın içinde tutabilmeli ( bundan mahrumiyet genelde günlük hayatta çekimser ve utangaç ve kendisine karşı güvensiz olmaya yol açabilir).

4. BİLGİSAYAR DESTEKLİ PROGRAMDA DİKKATE ALINACAK HUSUSLAR1. Bilgisayarda yer alan konular hakkında bilgi verilmeli2. Bilgisayarın kullanımı öğretilmeli (en azından okumada kullanabilecek kadar)3.       Toplu çalışma metodu anlatılmalı4.       Aynı dersleri yapanlar grup halinde çalışmalı5.       Ferdî çalışma uygulaması anlatılmalı
5. HAFIZLIK SINAVINA HAZIRLAMA1. Sınava girecek öğrenci hafızlığını tamamladıktan ve okuyabilecek hale geldikten sonra sınava sokulmalıdır2. Hafızlığını tamamlayan öğrencileri sınav öncesinde karma dinlemek suretiyle farklı yerlerden okumaya alıştırmak ve kendilerini her hangi bir yerden okumağa cesaretlendirmek3.      Sınav öncesinde öğrencilerin bir komisyon (erkek) huzurunda okumağa alıştırılmaları
6. GENEL BİR HATIRLATMA

Özel durumlarda bayan öğrencilerin Kur’an-ı Kerim’i okuyabilecekleri konusunda öğrenciler bilgilendirilmeli, bu husustaki fetva dikkate alınarak farklı düşünenlere de anlatılmalı.   Özetle sunmağa çalıştığımız bu bilgilerin hem katılımcılar hem de tüm öğretici ve öğrencilere faydalı olması temennisiyle….

Davut KAYA
Din İşleri Yüksek Kurulu Uzmanı